Intervisie "Vallen in thuiszorg" - 03/06

Op 3 juni was VerV te gast bij Wit-Gele Kruis West-Vlaanderen in Brugge voor een intervisie rond "Vallen in de thuiszorg". Hieronder lees je het verslag, de presentatie vind je hier.

Korte voorstellingen 

De intervisie werd gestart met een korte voorstelling van enkele zorg- en ondersteuningsorganisaties: Thuiszorg Familiezorg West-Vlaanderen, Wit-Gele Kruis West-Vlaanderen, thuiszorgdienst Kotee uit Roeselare en de noodcentrale 112 deelden hun ervaringen met valincidenten in de thuiszorg.

Hoewel elke organisatie een eigen werking en context heeft, kwamen er opvallend veel gelijkaardige knelpunten en noden naar voren.
Bij heel wat zorgorganisaties ontbreekt een uitgewerkt beleidskader rond vallen. Hoewel er soms gewerkt wordt met praktijkrichtlijnen of mobiliteitsklassen, is er vaak geen formeel valpreventiebeleid.

Een belangrijke structurele beperking is dat het helpen van gevallen personen meestal niet wordt erkend als een vergoede zorgprestatie. Dit creëert een spanningsveld tussen wat cliënten verwachten en wat medewerkers veilig en wettelijk mogen doen. Bovendien leidt fysiek tillen regelmatig tot overbelasting, arbeidsongevallen en ziekteverzuim. Zo zijn er organisaties die beroep doen op andere organisaties als er getild moet worden, zijnde brandweer of dringende hulpverlening. Echter komen er ook brandweermannen als rug patiënt terecht binnen rugscholen.

Enkele organisaties werken met interne beslissingsbomen om per situatie te bepalen of manueel tillen, het gebruik van een hulpmiddel of externe hulp de beste optie is. Toch zijn hulpmiddelen vaak niet standaard beschikbaar, vooral overdag. Ook de toegang tot ondersteuning in de nacht of tijdens het weekend blijkt beperkt.

Andere actoren, zoals hulpdiensten en welzijnsorganisaties, vullen de zorgverlening aan. Zij bieden onder meer hulp bij het oprapen van personen, soms via lokale afspraken met de brandweer of via eigen screeningsdiensten voor woningveiligheid. Toch verschillen de mogelijkheden sterk per regio, en de financiering ervan is niet overal duidelijk of toereikend. Sommige organisaties hebben een provinciaal werkterrein, terwijl bij het inzetten van brandweer, dan terug regionaal verdeeld is in zones, die elk een eigen beleid voeren.

Bij frequent terugkerende oproepen wordt soms getracht proactief in te grijpen, in samenwerking met de huisarts of het bredere zorgnetwerk. Desondanks blijft de thuissituatie vaak complex en moeilijk te organiseren, zeker wanneer er sprake is van sociale kwetsbaarheid of beperkte samenwerking tussen zorgpartners. Het valt ook op dat aan de kustlijn heel weinig sociale netwerking is, terwijl in de landelijke gebieden deze echter zeer sterk is.

Uit dit eerste deel kwamen verschillende gedeelde knelpunten naar voren, die in deel twee verder werden uitgediept.

Veelvallers

Bij dit thema kwamen talrijke aanbevelingen naar voren om vallen in de thuiszorg structureel, preventief en multidisciplinair aan te pakken:

• Oorzaken van vallen analyseren en gericht actie ondernemen om risico’s te beperken.
• Preventie centraal stellen via systematische monitoring, opvolging en coaching.
• Veiligheidsonderzoeken standaardiseren om de thuissituatie beter te kunnen beoordelen.
• Evalueren of de thuissituatie nog toereikend is, en wie dit bepaalt.
• Een uitgebreid en gedeeld zorgpad ontwikkelen dat organisaties en disciplines overstijgt.
• Snelle en duidelijke afspraken maken rond ondersteuning na een val, met aandacht voor opvolging.
• Gebruik van hulpmiddelen overwegen – eventueel verplicht bij herhaaldelijke valincidenten.
• Centrale registratie en opvolglijsten invoeren voor een beter zicht op risicopatiënten.
• Heldere communicatie bevorderen tussen alle schakels: thuiszorg, huisarts, ziekenhuis, mantelzorg, noodcentrale.
• De huisarts blijft een sleutelfiguur: voorzien in een flowchart met contactgegevens voor gerichte doorverwijzing.
• Nood aan een gezamenlijke visie en taal rond vallen bij alle betrokken actoren.
• Oprichten van een gedeeld informatieplatform om kennis en data rond vallen uit te wisselen.
• Inzetten op zorgcoördinatie en casemanagement binnen een geïntegreerd zorgmodel.

Ergonomische handelingen, zowel technieken als hulpmiddelen

Er is nood aan een structurele aanpak die inzet op ergonomische veiligheid, toegankelijke hulpmiddelen en uniforme opleiding. Expertise-uitwisseling en herhaalde trainingen – liefst tijdens werktijd – zijn cruciaal om veilige technieken in de praktijk te verankeren. Het gebruik van gepaste hulpmiddelen moet beter gefinancierd en breed toegankelijk worden, eventueel volgens het model van publiek toegankelijke AED’s.

Daarnaast wordt gepleit voor:

• een duidelijke tarificatie en wetgevingskader,
• risicoanalyses in de thuiszorgomgeving,
• heldere afspraken rond zwaarte van zorg,
• en een dienst die actief ondersteuning biedt bij valincidenten.
• Een betaalbaar, breed inzetbaar hulpmiddel (max.vb €2000) zou een belangrijke hefboom kunnen zijn voor veiliger werken in de thuiszorg.

Multidisciplinaire samenwerking

Er is een dringende behoefte aan betere communicatie en afstemming over organisaties en disciplines heen. Een gedeeld platform, duidelijke flowcharts en uniform taalgebruik (zoals mobiliteitsklassen) kunnen zorgen voor meer consistentie in aanpak bij valincidenten.

Belangrijke acties zijn:

• het opzetten van multidisciplinaire samenwerkingen en gedeelde protocollen,
• een eenduidig ontslagbeleid,
• het actief registreren en delen van data rond valpartijen,
• het signaleren van risicofactoren (red flags),
• en het inzetten op zorgzame buurten voor informele ondersteuning.

Een gezamenlijke visie en uniforme werkwijze zijn cruciaal om valpreventie structureel en effectief aan te pakken.

Voorzorg/nazorg traject

Een doeltreffend valbeleid in de thuiszorg vereist een gestructureerde aanpak met aandacht voor preventie, interventie en opvolging. Essentiële elementen zijn:

• Screening en risicodetectie: het gebruik van mobiliteitsklassen, risicoprofielen (bv. bij obesitas), medicatie- en woningcheck-ups vormen de basis voor gerichte preventie.
• Educatie en betrokkenheid: mantelzorgers en familie dienen ondersteund te worden via folders, opleidingen en instructiemateriaal. Ook patiënten zelf verdienen betaalbare training en begeleiding.
• Reablement en nabijheid van zorg: het stimuleren van beweegcoaches, het inzetten van kinesitherapie dicht bij huis, en het reablementprincipe dragen bij aan het behoud van zelfstandigheid.
• Coördinatie en opvolging: een zorgpad met centrale coördinatie, vaste afspraken en evaluatie ondersteunt een multidisciplinaire aanpak en zorgt voor continuïteit van zorg.
• Nazorg en psychosociale ondersteuning: naast fysieke zorg is er ook nood aan mentale begeleiding na een traumatische val, zowel voor zorgvragers als zorgverleners.
• Heldere afspraken en voorbereiding: met vaste checklists en betere ontslagcommunicatie met het ziekenhuis kan de overgang naar thuiszorg veilig en verantwoord verlopen.

Deze geïntegreerde aanpak versterkt niet alleen de veiligheid van de patiënt, maar ook het vertrouwen en de samenwerking tussen alle betrokken zorgactoren.

Ideale wereld

De oproep is duidelijk: valpreventie moet structureler, proactiever en multidisciplinair worden aangepakt. Er is nood aan laagdrempelige acties in de gemeenschap, uniforme werkwijzen, betere samenwerking tussen diensten via gekoppelde dossiers, en toegankelijke hulpmiddelen – liefst gratis en breed verspreid.

Voorstellen omvatten:

• Een regionaal opraaptilteam 24/7, zodat 112 ontlast wordt
• Meerjarige campagnes i.p.v. een jaarlijkse week
• Slimme technologie voor alarmering en monitoring op afstand
• Vlotte toegang tot zorgdata en duidelijke risicoscreening zoals bij kanker
• Educatie en opleiding, inclusief betaalbare tilhulpmiddelen
• Duidelijke rolverdeling en gedeelde verantwoordelijkheid over de hele zorgketen

Kortom, een geïntegreerd zorgpad dat valpreventie van A tot Z benadert – van risicoanalyse en preventie tot opvolging en nazorg.

Algemeen besluit

De groep kwam unaniem tot de conclusie dat er dringend behoefte is aan één geïntegreerd zorgpad rond ‘vallen in de thuiszorg’. Dit zorgpad moet preventie, acute interventies en opvolging helder structureren, gebaseerd op samenwerking, kennisuitwisseling en met aandacht voor zowel de veiligheid van de cliënt als de ergonomie van de zorgverlener. Alleen zo kan vallen op een duurzame, veilige en effectieve manier worden aangepakt.

Tijdens de intervisie bleek dat veel zorgorganisaties momenteel geen uitgebreid valpreventiebeleid hebben. Wat er is, zijn vaak kleinschalige, ad-hoc initiatieven als reactie op incidenten, zonder samenhang of duurzaamheid.

De besproken initiatieven zijn versnipperd en reactief, wat de nood aan een structurele aanpak benadrukt. Duidelijke afspraken, interorganisationele samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheden zijn onmisbaar. Het brede draagvlak voor een geïntegreerd zorgpad onderstreept de urgentie voor veilige en haalbare zorg.

Kortom, een structurele, multidisciplinaire aanpak is noodzakelijk, met focus op preventie, heldere communicatie, toegankelijke hulpmiddelen, uniforme werkwijzen en centrale opvolging. Alleen door samenwerking en gerichte opleiding kan de valproblematiek in de thuiszorg effectief en duurzaam worden aangepakt.